Monday, July 25, 2005

شهرستانهاى آذربايجانى استان همدان



شهرستانهاى آذربايجانى استان همدان
مهران بهارى


به سبب رويداد فرخنده و تاريخى اعطاى جايزه صلح نوبل به خانم عبادى و مطرح شدن استان و تركهاى همدان در رسانه ها اطلاعات مختصرى در باره نواحى ترك نشين و آذربايجانى اين استان داده شده است.


استان همدان: بخش آذربايجانى٫ بخش غيرآذربايجانى


خريطه نى بؤيوك اؤلچولرده گؤره بيلمك اوچون٬ اوزه رينه تيخلايينּ (براى ديدن نقشه در ابعاد بزرگ٬ بر روى آن كليك كنيد)ּ

 بخشهاى آذربايجانى استانهاى همدان٫ مركزى٫ قم٫ كرمانشاهان و كردستان


استان همدان به وسعت 19493 كيلومتر مربع در شمال غربى ايران واقع شده و شامل 8 شهرستان، 21 شهر ، 20 بخش، 71 دهستان و 1120 روستاست . اين استان از شمال به استانهاى آذربايجانى زنجان و قزوين، از مشرق به نواحى ترك نشين استان مركزي٫ از مغرب به استانهاي كرمانشاه و كردستان و از جنوب به استان لرستان محدود مي شود . استان همدان مانند ديگر نقاط آذربايجان و در نتيجه وجود كوههاي مرتفع، رودخانه ها و چشمه سارهاي فراوان و پرآب و پستي و بلنديهاي زياد، داراي زمستانهاي سرد و تابستانهاي معتدل است. ريزش نسبتا كافي برف و باران سبب پيشرفت كشاورزي و دامپروري اين استان گرديده است. رودخانه هاي مهم استان عبارتند از: قيزيل اؤزه ن (به فارسى سيمينه رود)، قوري چاي، خرم آباد و گاماسياب. جمعيت استان همدان 1677957 نفر مىباشد (2.79 درصد جمعيت كل كشور٫ 48.3 درصد در نقاط شهري و 51.7 درصد در نقاط روستايي). (براى مشاهده نقشه مناطق آذربايجانى استانهاى همدان٫ مركزى٫ قم٫ كرمانشاهان و كردستان در ابعاد بزرگ اصلى به روى آن كليك كنيد).


استان امروزى همدان در آغاز سلطنت خاندان قاجار در تركيب ايالت آذربايجان٫ يكى از ايالات چهارگانه اين دولت تركى-آذربايجانى بود. پس از آن تاريخ و مخصوصا پس از سالهاى 1906-1907 در نتيجه دگرگونيهاى انجام يافته در تقسيمات كشورى و جرح و تعديل مداوم حدود و ثغور آذربايجان به سالهاى1906 1937٫ 1945٫ ٫ 1976 و در نهايت 1996 و 1998 استان همدان از بدنه اصلى آذربايجان جدا شده حتى در دوران محمدرضا پهلوى مدتى ضميمه كردستان نيز گرديد. انتزاع مناطق ترك نشين همدان و استانهاى مجاور از ايالت آذربايجان هم يكپارچكى ارضى اين ايالت را متزلزل نموده و هم كوششى موفقيت آميز در تجزيه مليت ترك (آذرى) بوده است. با تاسييس حكومت ملى آذربايجان (ح.م.آ.) به سالهاى 1324-1325 ٫ توده ترك استان همدان امروزى به شكلى فعال به اين جنبش ملى پيوسته و در اين راستا نيروهاى مسلح ترك بومى از همان اولين روزها كنترل راهها و جاده هاى استان را به دست گرفته اند. (استاندارى تبريز از موضع ناسيونالسم افراطى فارسى در اين باره چنين مىنويسد: سيد جعفر پيشه ورى يكى از همدستان خوب توده و بزور قشون روس وكيل دوره چهاردهم شده بود و مجلس وكالت او را رد كرد و اصلا ايرانى بودن او نيز مشكوك بود. او به همراهى گروه اوباش و اراذل علم كمونيسم را به نام دمكرات آذربايجان بلند كردند و آنها را مسلح كرده و از تبريز و همدان و قزوين گرفته چه ظلم ها و شرارتها كه نكردند). حكومت ملى آذربايجان به درستى آذربايجان را ناحيه به هم پيوسته ترك نشين شمال غرب ايران از بندر انزلى٫ قزوين و همدان تا نواحى مجاور اراك مىدانست و بر اين مبنا به عنوان مثال بر اصل جدايى ناپذيرى خمسه و زنجان از آذربايجان تاكيد مىنمود. با اينهمه مىتوان گفت كه در موضوع نواحى ترك نشين و آذربايجانى استانهاى امروزى همدان و مشخصا مركزى٫ تهران و مناطق مجاور به هم پيوسته ترك نشين در استانهاى امروزى كردستان٫ كرمانشاهان و قم صراحت٫ دقت٫ روشنگرى و اهتمام كافى و لازم نشان داده نشده است. آثار مخرب اهمال در تعريف مليت ترك (جايگزين كردن آن با ملت آذربايجان) و ابهام در تعريف حدود آذربايجان از سوى گذشتگان ما بىشك در تجزيه ملى مليت ترك در ايران و همچنين تجزيه ارضى آذربايجان كه امروز شاهد هر دوى آنهاييم بىتاثير نبوده است.


بنا به آنسيكلوپدى اسلام در سالهاى 1931 و 1934 بخش بسيار بزرگى از جمعيت شهر 60000 نفره همدان را تركها تشكيل مىداده اند. اينها كنترل بازار و تجارت اين شهر و كل استان را در دست داشته اند. در همين سالها كردها٫ كارمندان مهاجر فارس و گروه 1500-2000 نفرى يهوديان ديگر گروههاى ملى اين شهر بوده اند. پس از هفتاد سال امروز نزديك به 70% از خاك استان همدان ترك نشين٫ تركزبان و جزيى از ناحيه ترك نشين پيوسته شمال غرب كشور يعنى آذربايجان است. بخش آذربايجانى اين استان (70%) مركب از همه روستاها و دهات واقع شده در منطقه شمال٫ غرب٫ شرق و مركز استان به لحاظ ملى و زبانى كمابيش همگن است. در بخش غير آذربايجانى (30%) استان تنوع ملى حاكم بوده و زبانهاى لرى٫ لكى٫ كردى٫ تركى و فارسى محلى رايج مىباشند. با اينهمه در جنوب همدان نيز تا پيرامون ملاير٫ نهاوند٫ تويسركان٫ اليگودرز روستاهاى بيشمار ترك وجود دارد. در حال حاضر برخى از شهرهاى ناحيه آذربايجانى استان همدان دو زبانه اند. اهالى فارسىگوى اين شهرها عمدتا تركهاى فارس زبان شده ( فارسىگويان ترك تبار) سده اخير مىباشند. در بخش جنوبى غيرآذربايجانى استان نيز بسيارى از شهرها مانند ملاير و تويسركان دوزبانه اند. خود شهر همدان در طول يكصدسال گذشته در اثر سياستهاى مخرب فارسسازى و فارسگردانى مبدل به شهرى دوزبانه شده است ( برخى از محله هاى اين شهر هنوز ترك نشين مىباشند) . نيز در شمال٫ شرق٫ جنوب و بويژه غرب پيرامون شهر همدان به طرف شهرستان اسدآباد تمام روستاها ترك نشين اند. همچنين سرا٫ كرجان و اطراف آن همه از طرف تركان مسكون بوده٫ منطقه درگزين نيز تماما ترك نشين است. به عبارت ديگر همدان -كه خود شهرى دوزبانه است- مانند جزيره اى در ميان ناحيه ترك نشين شمال غرب كشور٫ يعنى تماما در داخل آذربايجان ائتنيك قرار دارد.


شهرستانهاى آذربايجانى استان همدان (نواحى شمالى٫ مركزى٫ غربى و شرقى٫ 70% سطح استان)


(بنا به داده هاى طرح جمع آورى و ضبط گويشهاى مختلف روستاهاى سراسر كشور كه از سوى جهاد سازندگى و در 216 روستاى استان همدان نيز اجرا شده است و نيز ماخذ وزارت كشور 1377)


شهرستان رزن: همه اهالى به تركي سخن مىگويند. اين شهرستان به همراه شهرستان كبودرآهنگ به لحاظ زبانى و ملى همگنترين شهرستان استان همدان مىباشد.
شهرستان كاورنگ (به فارسى كبودرآهنگ): مردم شهرستان كبودرآهنگ به زبان تركي و عده بسيار كمي هم به زبان فارسي و احتمالا كردى صحبت مي كنند. اين شهرستان به همراه شهرستان رزن به لحاظ زبانى و ملى همگنترين شهرستانهاى استان همدان مىباشد.
شهرستان همدان: در روستاها همه به تركي و در بعضى مراكز شهري آن به تركى و فارسي سخن مىگويند.
شهرستان بهار: زبان عموم مردم تركي است. عده قليلي از روستائيان همجوار با شهرستان ها و استان كردستان به زبانهاى لري و كردي سخن مىگويند.
شهرستان اسدآباد: زبان اكثريت مردم تركى است. شمار اندكى به زبانهاى كردى و لرى سخن مىگويند.


1- شهرستان رزن: مساحت 2729 كيلومتر مربع٫ با 130 آبادى داراى سكنه: 3 شهر (دمق٫ قروه درجزين-غير از قروه استان كردستان است ٫ رزن)٫ 3 بخش (سردرود٫ قروه درجزين٫ مركزى)٫ 7 دهستان. داراي 123790 نفر جعميت مي باشد ( 4/7 درصد جمعيت استان). شهرستان رزن در دشتي هموار با زمينهاي حاصلخيز و مناظر طبيعي در مسير جاده اصلي همدان به تهران و در 81 كيلو متري شمال همدان قرار گرفته. رزن در سال 1368 از بخش به شهر و از سال 1373 به شهرستان ارتقاء يافته و در آن فرمانداري مستقر شده است. اين شهرستان از ناحيه شمال به استان آذربايجانى زنجان٫ از شمال غربي به استان آذربايجانى قزوين٫ از جنوب به شهرستان آذربايجانى همدان٫ از مشرق به نواحى آذربايجانى استان مركزي و از مغرب به شهرستان آذربايجانى كبودر آهنگ محدود مي باشد. در شمال شرقي اين شهرستان رشته كوه خرقان قرار گرفته است. اين شهرستان داراي آب و هواي خشك و سرد است. همه اهالى شهرستان به زبان تركي سخن ميگويند. اين شهرستان همراه با آوج استان آذربايجانى همسايه قزوين مركز زلزله اخير در ايران بود.


2- شهرستان كاورنگ (به فارسى كبودرآهنگ): مساحت 3816 كيلومتر مربع٫ با 131 آبادى داراى سكنه: 1 شهر (كبودرآهنگ)٫ 3 بخش (شيرين سو ٫ گل تپه٫ مركزي)٫ 10 دهستان. در 52 كيلومتري شمال غربي استان همدان قرار دارد. از طرف شمال به شهرستان خدابنده (‌در استان آذربايجانى زنجان)٫ از مغرب با مناطق ترك نشين بيجار و قروه (در استان كردستان)٫ از سمت مشرق با شهرستان آذربايجانى رزن و از جنوب با شهرستان آذربايجانى همدان همسايه مىباشد. اين شهرستان به صورت دشت وسيعي است كه بعد از همدان از نظر وسعت دومين شهرستان استان است. كوههاي بقاطي٫ قره داغ٫ قلي آباد٫ ساري قيه و سوباشي از ارتفاعات عمده اين شهرستان به حساب مىآيند. آب و هواي شهرستان عموما" سرد و خشك است و نسبت به آب و هواي ساير شهرستانهاي استان در تابستان گرمترين نقطه و در زمستان سردترين نقطه استان مىباشد. نام اصلى اين شهرستان در زبان تركى كاورنگ٫ گؤي رنگ مىباشد. اكثريت جمعيت اين شهرستان را جمعيت روستايي تشكيل ميدهد. مردم شهرستان كبودرآهنگ به زبان تركي و عده بسيار كمي هم به زبان فارسي و كردى صحبت مي كنند.


3- شهرستان همدان: مساحت 4118 كيلومتر مربع٫ با 177 آبادى داراى سكنه: 5 شهر (همدان٫ قهاوند٫ فامنين٫ مريانج٫ جورقان)٫ 3 بخش (شرا٫ فامنين٫ مركزى)٫ 12 دهستان. شهرستان همدان ، از شمال به شهرستان هاي آذربايجانى رزن و كبودرآهنگ ، از شرق به مناطق آذربايجانى استان مركزي٫ از غرب به شهرستان آذربايجانى بهار ، از جنوب به تويسركان و ملاير محدود مي شود . شهرستان همدان محل خروج رود قره چاي مىباشد. اين شهرستان داراي 563466 نفر جمعيت مىباشد. همدان از شهرهاي نادر ايران است كه داراي نقشه از پيش طراحي شده (توسط يك مهندس آلماني به نام كارل فريش) است. اين شهر در زمستانها داراي هواي بسيار سردي است. متوسط روزهاي يخبندان در طول سال 129 روز ميباشد. در روستاها همه به زبان تركي و در برخى مراكز شهرى به تركى و فارسي سخن مىگويند. شهر همدان خود دو زبانه است.


4- شهرستان بهار: مساحت 1334 كيلومتر مربع٫ با 70 آبادى داراى سكنه: 3 شهر (بهار٫ لالجين٫ صالح ‌آباد)٫ 3 بخش ( لالجين٫ صالح ‌آباد٫ مركزي)٫ 6 دهستان. در سال 1373 از بخش هاي تابع همدان جدا و به شهرستان تبديل گرديد. شهرستان بهار در شمال غرب همدان واقع شده و از شمال به شهرستان كبودر آهنگ٫ از شرق به همدان٫ از جنوب به شهرستانهاي همدان و تويسركان و از غرب به اسد آباد و قروه كردستان محدود ميگردد (7 درصد وسعت استان). داراي 127635 نفر جمعيت است (6/7 درصد جمعيت استان). داراي آب و هواي خشك مىباشد. زبان عموم مردم تركي است. عده قليلي از روستائيان همجوار با شهرستان ها و استان كردستان به زبانهاى لري و كردي سخن مىگويند.


5- شهرستان اسدآباد: مساحت 1195 كيلومتر مربع٫ با 101 آبادى داراى سكنه: 1 شهر (اسدآباد)٫ 1 بخش (مركزي)٫ 6 دهستان. شهرستان اسد آباد در غرب استان همدان واقع شده و از شمال به قسمتي از استان كردستان٫ از جنوب و غرب به قسمتي از استان كرمانشاه٫ از شرق به شهرستان آذربايجانى بهار و از سمت جنوب شرقي به شهرستان تويسركان محدود مي شود. داراي آب و هواي نيمه سرد است. جمعيت اين شهرستان 110077 نفر است ( 6/6 درصد جمعيت استان). زبان اكثريت مردم تركى است. شمار اندكى به زبانهاى كردى و لرى سخن مىگويند. تاسيسات ارتباطات ماهواره اى ايران در اين شهر آذربايجانى قرار دارد.


شهرستانهاى فارسستانى-لكستانى استان همدان (ناحيه جنوبى استان٫ 30% سطح استان) :


شهرستان ملاير: با جمعيت قابل ملاحظه ترك٫ حتى ادعا مىشود كه قريب به نصف اهالى ترك مىباشند. بخشهاى كوچكى از اين شهرستان جزء آذربايجان است. به همراه شهرستان تويسركان به لحاظ زبانى و ملى ناهمگنترين شهرستان استان همدان مىباشد.
شهرستان تويسركان: با اقليت قابل ملاحظه ترك. بخشهاى كوچكى از اين شهرستان جزء آذربايجان است. به همراه شهرستان ملاير به لحاظ زبانى و ملى ناهمگنترين شهرستان استان همدان مىباشد.
شهرستان نهاوند: داراى اقليت كوچك ترك.


1- شهرستان ملاير: نام سابق آن دولت آباد است. بزرگترين شهرستان استان پس از همدان. با مساحت 3210 كيلومتر مربع٫ با 221 آبادى داراى سكنه: 3 شهر (ازندريان٫ سامن٫ ملاير)٫ 3 بخش (جوكار٫ سامن٫ مركزي)٫ 15 دهستان. از شمال به همدان٫ از شرق به اراك٫ از جنوب به بروجرد و از طرف غرب به شهرهاي تويسركان و نهاوند محدود شده است. زبانهاى رايج در اين شهرستان لري٫ كردي٫ لكى٫ تركى و فارسي ( با لهجه لري و لكى) مىباشد. جمعيت آن 297062 نفر است كه اكثريت آنها در روستاها زندگي مي كنند و به كشاورزي اشتغال دارند. گفته مىشود قريب به نصف اهالى شهرستان ترك مىباشند. شهر ملاير در دوره دولت تركى –آذربايجانى قاجار ايجاد شده است.


2- شهرستان تويسركان: نام سابق آن رودلار است. مساحت 1556 كيلومتر مربع٫ با 111 آبادى داراى سكنه: 2 شهر (تويسركان٫ سركان)٫ 2 بخش (قلقل رود ٫ مركزي)٫ 7 دهستان. شهرستان تويسركان از شمال به شهرستانهاي آذربايجانى همدان و اسد آباد و قسمت كمي هم به شهرستان بهار ، از مشرق به شهرستان ملاير ، از مغرب به شهرستان كنگاور و از جنوب به شهرستان نهاوند محدود مي باشد. زبانهاى رايج در شهرستان فارسي٫ كردي٫ لري (تعدادي از روستاهاي مجاور به استان كرمانشاه و شهرستان نهاوند) و تركى است. داراي 118954 نفر جمعيت است.


3- شهرستان نهاوند: مساحت 1535 كيلومتر مربع٫ با 181 آبادى داراى سكنه: 2 شهر (نهاوند ٫ فيروزان)٫ 3 بخش (سردرود٫ قروه درجزين٫ مركزى)٫ 7 دهستان. در جنوب استان همدان واقع شده است. شهرستان نهاوند با جمعيتي بالغ بر 184160 نفر ( 1375) از شمال به تويسركان٫ از جنوب به شهرهاي الشتر و نور آباد ( استان لرستان )٫ از شرق به ملاير و بروجرد و از غرب به گنكاور و صحنه و استان كرمانشاه محدود شده است . داراي جمعيتي معادل 65164 نفر مىاشد. نهاوند يكى از مناطق اسكان مهم اقوام غير ايرانى و غير تركى باستان در كشور است.


گئرچه يه هو!!!


Share/Bookmark

0 Comments:

Post a Comment

<< Home