شهرستان رزن - استان همدان آزربايجان

تحقيق و تدوين : ياشار كريمي

جغرافياي طبيعي:

شهرستان رزن با مساحت 2674 كيلومتر مربع يكي از شهرستانهاي هشتگانه استان همدان مي باشد كه در شمال شرقي آن واقع شده است. اين شهرستان بر اساس آخرين تقسيمات كشوري در سال 1377 داراي 3شهر به نامهاي : رزن- قروة درجزين و دمق و داراي 3 بخش به نامهاي : مركزي- قروة درجزين و سردرود و 7 دهستان و 131 آبادي داراي سكنه مي باشد . شهرستان رزن از شمال با استان قزوين و زنجان و از جنوب با شهرستان كبودرآهنگ و شهرستان همدان و از مشرق با استان مركزي و از مغرب با استان زنجان همسايه است . جغرافياي انساني- بر اساس آمار جمعيت سال 1374 شهرستان رزن بالغ بر (123790) نفر جمعيت دارد . مردم شهرستان رزن از نژاد ترك هستند و به زبان تركي با لهجه آذربايجاني و به شيوه تركي همداني صحبت مي كنند . (به جز روستاي خورنده كه مردم اين روستا با زبان مختلط تركي- كردي تكلم مي نمايند . )اكثريت قريب به اتفاق مردم اين شهرستان تابع دين مبين اسلام و مذهب تشيع مي باشند . سابقه تاريخي- بر اساس منابع تاريخي معتبر 22 قرن پيش از ميلاد اقوام ترك " لولوبي " و " گوتي " تمدنهاي درخشاني درآذربايجان پي ريزي كردند كه منطقه همدان و از جمله رزن بخشي از قلمرو آنان بوده است (مراجعه كنيد به دو جلد كتاب : ايران توركلرنين اسكي تاريخي تأليف پروفسور زهتابي ).

شهرستان رزن

در مطالعاتي كه پائيز 1367 روي تپه هاي باستاني بخش رزن از سوي ميراث فرهنگي همدان با همراهي اكيپ اعزامي اروميه انجام شده ،كارشناسان ، باستان شناسان موفق بعه كشف سفالينه هاي قرمز و نخودي رنگ منقوش به قدمت هزاره سوم و چهارم قبل از ميلاد و سفال هاي منقش به نقش تزئيني ميخي مربوط به هزاره اول قبل از ميلاد شده اند كه قدمت تمدن در اين منطقه را به هزاره هاي سوم و چهارم قبل از ميلاد مربوط ساخته است . و نشان دهنده توسعه و پيشرفت صنعت و صنايع اين منطقه در هزارة اول ق.م مي باشد . همچنين كشف مسكوكات به قدمت دوره پارتي از قروه درجزين ، دستبند و سكه به قدمت ساساني از روستاي قيزيلجه و مهره هاي سنگي و گلي قدمت ساساني از تپه رازين ، سكه به قدمت ايلخاني از قروه در جزين طلاي برنزي حكاكي شده به قدمت صفويه و سكه به قدمت قاجاريه از روستاي گاوسوار ، نشاني از ادامه حيات آباديهاي اين منطقه تحت حاكميت پادشاهان و دول اين دورانها محسوب مي شود .

ابنية تاريخي

1- امامزاده اظهر در محوطة شمال شرقي درجزين كه گورستان آبادي مزبور هست ، برج تاريخي جالب توجهي با گنبد مخروطي شكل بلند به صورت استوار و زيبنده ، بينندگان و رهگذران را متوجه خود مي سازد . ارتفاع كلي بنا بطور تخمين 20 متر مي باشد كه قريب هشت متر آن ارتفاع برج و بقيه ارتفاع گردني و قسمت مخروطي ترك نيز گنبد مي باشد . بناي مزبور در نوع خود يكي از آثار تاريخي منحصر به فرد عهد مغول به شمار مي رود .
2- امازاده هود : به مسافت قريب سه كيلومتر مغرب امازاده اظهر در كنار مزارع و جويبارها برج تاريخي ديگري به نام امامزاده هود قرار دارد ، به واسطه دهكده مجاور آن كه ينگي قلعه نام دارد ، بناي نام برده به نام امامزاده ينگي قلعه هم خوانده مي شود . اين بناي تاريخي از نمونه هاي شيوايي ابنيه قرن هشتم هجري و دورة مغول به شمار مي رود .

مشاهير شهرستان رزن

مشاهير شهرستان رزن را از نظر علوم به سه دسته مي توان تقسيم كرد: 1- مشاهير و دانشمندان علوم سياسي 2- مشاهير و دانشمندان ادب و هنر 3- مشاهير و دانشمندان سياسي در اينجا به طور خلاصه اسامي مشاهير شهرستان رزن را مي آوريم : 1- آيت الله العظمي آخوند ملا حسين قلي شوندي درجزيني همداني 2- آيت الله العظمي شيخ العراقين 3- آيت الله العظمي آخوند ملا علي معصومي وفسي همداني 4- آيت الله العظمي ثابتي 5- آيت الله ميرزا محمود انواري 6- آيت الله دكتر محمد مفتح 7- خواجه رشيد الدين فضل الله همداني 8- قوام الدين ابوالقاسم درگزيني 9- جلال الدين درگزيني 10- مصطفي رحماندوست 11- صديقه وسمقي و ساير مشاهير .

مردم شهرستان رزن همچون تركان ساير نقاط ايران از فرهنگ و فولكلور و آداب و رسوم غني برخوردارند و شعراي تركي گوي و عاشيق هاي اين منطقه سهم به سزائي در شكوفائي شعر و ادبيات و موسيقي تركي داشته اند . رسم و رسوم رايج در اين منطقه حاكي از قدمت و تمدن مردمان آن دارد . در اينجا به برخي از اين رسوم اشاره مي نماييم :

مراسم عروسي ؛

عروسي در اين شهر شامل هفت مراسم مي باشد كه به شزح ذيل مي باشد : 1- بله بُران 2- قندسيندرماق 3-پالتار توتماق 4- عقد ائيله ماق 5- حناقويماق 6- دوواق سالماق
" پالتار توتماق " يكي از خصوصيات جالب توجه مراسم عروسي مي باشد ، اين رسم كه خريد لباس براي عروس و داماد مي باشد . بستگي به وضع مالي و موقعيت اجتماعي افراد دارد. يعني اگر چنانچه وضع مالي خانواده داماد خوب باشد علاوه بر عروس برادر و خواهر و مادر و خويشاوندان وي را نيز براي خريد لباس دعوت مي كند به طوري كه در كنار خريد لباس براي عروس، داماد براي افراد دعوت شده نيز هديه اي در نظر مي گيرد . پس از اتمام خريد لباس و طلا و كفش ، در روز معيني كه قرار گذاشته اند ،كليه لباسهاي خريداري شده براي عروس ، داخل مجمئي به همراه نقل و نبات قرار مي دهند و به سوي خانة عروس حركت مي كنند . به اين رسم در اصطلاح محلي "پالتار آپارماق " مي گويند . همچنين رسوم جالب ديگري از قبيل ، گيزلين شام- اياق آشما- اوقلان يئدي= يئددي گئجه سي و .... نيز در بطن مراسم عروسي مردمان اين ديار كهن قرار دارد .

مراسم عزاداري در ماه محرم،

همان طوري كه در سطور بالا ذكر گرديد مردم رزن داراي قدمت و تمدن و فرهنگ بالايي هستند و در پايبندي به عقايد و شعائر ديني خود نيز هميشه پا بر جا و به پيروي از رهبران بزرگ خود بوده و در حفظ و توسعه دين مقدس اسلام و اشاعة مذهب جعفري نمونه و خالص بوده اند ، مردم غيور و هميشه در صحنة رزن مراسم ماه محرم را عاشقانه و با شكوه و جلالي آنچنان كه در خور شأن شهداي تاريخ است برگزار مي كنند و ثروتمندان در اداره و سرپرستي و مخارج هيئتها از هيچ كمكي دريغ نمي كنند. البته مراسم سوگواري محرم مردم شهر رزن در زمان گذشته و حال كمي متفاوت مي باشد .

تفريحات سنتي :

تفريحات سنتي در داخل خانه و روستا بين پسران و دختران متفاوت بوده و هر كدام از آنها به بازيهاي مربوط به خود مي پردازند،

بازيهايي كه در داخل خانه توسط پسران انجام مي گيرد شامل 1- بازي شاه و وزير با كبريت 2- بازي " دوم دوز " 3- گيزلن پاچ 4- كشتي گرفتن 5- منچ بازي 6- قريش قريش 7- تيله بازي 8- شير يا خط 9- تك ضه جوت

بازيهايي كه دختران انجام مي دهند عبارتند از : 1- لي لي بازي2- واليبال بازي 3- هفت سنگ 4- عمو زنجير باف

بازي هاي مشترك بين دختران و پسران :
1-قولچاق اويناتماق 2- داش غامچي- اين بازي مراحل مختلفي دارد كه شامل " بير بير- ايكي ايكي- تابال- اوف- قينيح شاپلااما- دروازا- اوجار، شوخوم و ..... مي باشد . 3-خاله بازي 4- لي لي بازي 5- وَسَطي

نحوة گذراندن اوقات فراغت (ميهماني ، شب نشيني، جشن و غيره ..... )

در خصوص نحوة گذراندن اوقات فراغت بايد گفت در زمان گذشته به علت اينكه اكثر افراد روستايي و كشاورز بوده و كمتر اوقات فراغت داشته ، تا به ميهماني و شب نشيني بپردازند ، مگر در زمستان . همان طوري كه از روايات بر مي آيد افراد روستا در زمان گذشته براي پر كردن اوقات فراغت به شب نشيني مي پرداختند و در اين ميهمانيها معمولاً خانوادة ميزبان از توليدات كشاورزي خود كه عبارت بود از : گردو- كشمش- بادام و غيره . شخص ميهمان را پذيرايي مي كردند و در حين پذيرايي يكي از افراد مسن با گفتن داستانهايي مانند كوراوغلي- اصلي و كرم- سيدي و غيره كه معروف بود شروع به تعريف ميكردند و يا اينكه افراد در كنار هم جمع مي شدند و شخصي خوش ذوق ، خوش صدا با لحني گاه سوزناك و گاه شاد براي افراد حاضر آواز مي خواند . ولي در حال حاضر آن شوق وشور و صفا و صمميت كه در زمان گذشته وجود داشته نمي باشد و افراد ترجيح مي دهند كه اوقات فراغت خود را بيرون از خانه در پاركها و ميدانها به سر برند .

ضرب المثلها- ترانه ها- افسانه ها

به هر سرزمين از ايران قدم بگذاريم زندگي انسانها با ضرب المثلها و افسانه هايي آميخته شده است و مردم در گفتگوي خودشان آنها را بكار مي برند ، ولي ضرب المثلهاي تركي كه گوشه اي از ادبيات شفاهي ملت ترك ايران را نشان مي دهد ، از غني ترين ضرب المثلهاي دنيا مي باشند . چند نمونه ازضرب المثلهاي مشهور شهر رزن را در زير مي آوريم .

- تولكوني تويا قويموللار, قويرو غونا سؤپورگه باغلايير.
- زمستان چكمه ين بولبول ، بهارين قدرين بؤلمز .
- كدخداني كنده قويموللار . توي اوتاقين آخدارير.
- تك الدن سس چيخماز

و همچنين ترانه هاي محلي و اصيل در ميان مردم رواج دارد كه در مراسم هاي عروسي و شادماني خوانده مي شود :

- من گنديرم مروانا
باخ يانيمدا سروانا
- بهار گليب گوللر آچيب گل بيزه
گلمين اوزوم گلرم سيزه

و .... از جمله افسانه هايي كه درميان مردم شهرت دارد ، افسانه هاي اولدوز بؤرك آلتي- يئددي كچل لر- چوپان اغلو و پادشاقيزي مي باشند .

مراسم بايرام (بايرام دبلري)

بايرام از زمانهاي بسيار قديم ، با جان گرفتن دوبارة طبيعت و با رسم و رسوم خاص خود در ميان مردم ترك ايران يك جشن ملّي نيز به حساب ميآيد . سابقه اين عيد به 3000 سال قبل از ميلاد بر مي گردد . قبل از عيد نوروز و بعد از آن يكسري رسوم و عادتهايي در ميان تركان ايران وجود دارد كه به آنها اشاره اي مي شود ، مراسمي مانند ، كوْسا- كوْسا ، نادارا مراسيمي ، حيف اوْنا- سيزده،گؤي بئجرمك ، آتيل ، باتيل مراسمي ، جيدير مراسيمي و غيره ….

در مراسم موسوم به آتيل- باتيل كه در آخرين چهارشنبة سال بيشتر توسط دختران دم بخت و زنان در سحرگاه اجرا مي شود ، دختران با برداشتن آينه و وسايل زينتي به چشمة نزديك محل زندگي خود مي روند و در آنجا بعد از آرايش ، از روي آب به اين طرف و آن طرف پريده و سرود زير را مي خوانند :

آتيل باتيل چرشنبه
بختيم آچيل چرشنبه
سويون باشي بيزيمدير
چاقماق داشي سيزيندير

در ميان مردم رزن نيز ، رسومي شبيه به مراسم ذكر شده وجود دارد ، البته شايد بعضي از رسم هاي قديمي با گذشت زمان فراموش شده باشند ولي رسومي از قبيل (يومورتا بوياماق ، شال ساللاماق ، بايرامليق وئرمك و ….. )هنوز در روستاهاي اطراف رزن برگزار مي شود .

---