دستگیری معلمان همدانی و عکس العمل ها در آذربایجان

دستگيري معلمان همداني بازتابهايي در آذربايجان داشت كه تا به امروز نمونه آن در چنين مواردي مشاهده نشده بود. جنبش ترك خصوصا در شهرهاي شمالي آذربايجان از يك طرف غالبا نسبت به حركت هاي اجتماعي ديگر حداقل در ظاهر بي اعتنا بوده است و از طرف ديگر معمولا توجه جدي به مسائل تركان جنوب آذربايجان و مركز و جنوب ايران ندارد. براي همين، عكس العمل در موضوع معلمان به عنوان نشانه اي از يك تغيير مي تواند مورد توجه قرار گيرد.

در سايت هاي اينترنتي حداقل دو بيانيه در مورد معلمان همداني به اسم فعالان يا تشكيلات هاي آذربايجاني منتشر شده بود. يكي از اين بيانيه ها امضاي كلي "جمعی از معلمین و فعالین حرکت ملی آذربایجان- تبریز" و ديگري امضاي "گونئي آذربايجان ميللي بيرليک شوراسي" (شوراي وحدت ملي آذربايجان) را در زير متن داشت. بيانيه اول با ياد آوري مصائب و فشارهاي تحميلي بر معلمان حركت ملي آذربايجان نسبت به سركوب "معلمین حق طلب" معترض شده بود. اين بيانيه ضمن همنوايي و حمايت از اعتراضات معلمان كه در شكل صنفي نمايان شده تاكيد كرده است : "با توجه به اینکه حرکت ملی آذربایجان از خصلتی مدنی برخوردار بوده و عمده تاثیر گذاری توده ای خود را مدیون روشنگریهای بی شائبه اساتید، معلمین، دانشجویان، دانش آموزان و نیز فرهنگ دوستان می داند بر این اعتقاد است که پیروزی معلمین در مطالبات صنفی، به معنای پیروزی برای این حرکت عظیم و فراگیر نیز محسوب خواهد شد." و در پايان نيز به شكل متهورانه اي نوشته شده است : "حرکت ملی آذربایجان همچنین اعلام می دارد که هویت طلبان تورک، جهت دفاع از حقوق معلیمن، بخصوص در سراسر آذربایجان جنوبی، آماده هرگونه تشریک مساعی هستند. تاریخ آذربایجان نشان داده است که وقتی ستم پیشه گان و سیه فکران به شکستن قلم معلم مبادرت کنند غیرت آذربایجان نیز ساق پای آنان را خواهد شکست!" چنين تهور و ابراز تمايل براي همكاري با جرياني نه كاملا يكسان با آنچه حركت ترك به دنبال آن است در سطح عمومي حركت بي سابقه هم نباشد كم سابقه است. نويسنده يا به احتمال قوي نويسندگان اين بيانيه با اطمينان خاطري كه از بزرگي حركت در آذربايجان بدست آورده اند خود را داراي آن اندازه وزن اجتماعي دانسته اند كه با ديگر جريانهاي اجتماعي متحد شوند و از طرف ديگر متعهد شوند پتانسيل موجود در حركت ملي آذربايجان به ياري معلمان دست بالا زند. از اين بيانيه تلويحا مي توانيم علت انتخاب همدان براي صدور بيانيه را بفهميم. معلمان در تهران نيز دستگير شدند اما بيانيه در حالي كه خطاب و براي همه معلمان كشور است به بهانه دستگيري همداني ها نوشته مي شود. همدان در جنوب غربي آذربايجان قرار دارد و عموما فعالين منسوب به حركت ملي آذربايجان چندان به حركات ملي فعال در آنجا كاري ندارد و از طرف ديگر همداني ها هم بيشتر ترجيح مي دهند در همان محدوده كار كنند. اين بيانيه بسيار تيزبينانه عمل كرده است و بر مساله اي انگشت گذاشته است كه مي تواند شمار بسياري را گرد هم جمع نمايد. اما از سويي افراط نيز نكرده است و نسبت به آنچه مطمئن نيست سكوت كرده و از تمايل يا عدم تمايل معلمان دستگير شده همداني به مساله ملي ترك سخن نگفته است. البته شايد بهتر بود در بكار گيري "رژیم فاشیستی فارس" كمي تامل به خرج مي داد و مثلا دولت يا رژيم فارس گرا را بكار مي برد. چرا كه اولا يك حركت مدني بايد در چارچوب قانون يا دست كم عرف و اخلاق حاكم قادر به دفاع از خود باشد؛ ثانيا رژيم تهران فارس نيست بلكه فارس گراست. بي شمارند تركاني كه بالاترين موقعيت هاي كشوري و لشگري را دارند اما حتي از تكلم به زبان مادري در يك جمع عمومي ابا دارند.

اما بيانيه دوم در يك فضاي متفاوتي با اولي پرداخته شده است. در حالي كه هر دو يك مساله عمومي در كشور را برگزيده اند اما شوراي وحدت ملي آذربايجان تنها به آنچه در همدان اتفاق افتاده است نظر دارد و در متن نيز كه به زبان تركي منتشر شده است اعلام مي كند "از تمام حركات عدالت طلبانه در آذربايجان خصوصا از آخرين حركت معلمان همداني" حمايت مي نمايد. اين تفاوت اصلي دو بيانيه است؛ در حالي كه اولي سعي دارد كمي به فضاي عمومي اعتراضات و جنبش هاي اجتماعي كشور نزديك شود دومي تنها به معلمان همدان نظر دارد بدون اينكه توجه بدهد به اينكه در همدان تركها در اكثريت نسبي هستند و چند قوم ديگر نيز حضور دارند. اما تاكيد مي كنم به هر حال به معلماني مي پردازد كه مسائل صنفي را مطرح مي كنند نه مسائل ملي را.

در اين بيانيه آنچه كه بيشتر قابل توجه مي باشد عنايت به همدان و تلاش براي گنجانيدن وقايع اين استان در قالب حركت ملي آذربايجان است. اما آيا چنين امري مي تواند واقعي و مفيد باشد؟ هنوز در شهرهايي كه حركات ملي ترك بسيار بزرگ تر و فعال تر از همدان مي باشند نمي توان بين حركت ملي و ديگر جنبش ها ارتباط برقرار كرد چگونه در همدان مي توان اين كار را انجام داد؟ به نظر مي رسد اولين نقطه توجه فعالين ترك بايد فعالين ملي در همدان باشد و هر حركت بعدي نيز از آن مجرا مي تواند رنگ ملي بگيرد.

بيانيه دوم به نكته اي مي پردازد كه حائز اهميت بنيادي است. درج درخواست طلائي نيك عضو كميسيون امنيت ملي و نماينده بهار و كبودراهنگ در مجلس براي "توجه به زبان تركي" و سعي در تحليل آن، از آن جهت اهميت دارد كه يك حركت بومي و در عين حال داخل سيستم را حمايت مي كنيم. اين حمايت و سعي براي انتشار گسترده آن، نه تنها جنبه رسمي دارد بلكه نگاه هاي نيروهاي امنيتي فارس گرا را به حاشيه مي راند و آنها را سنگري عقب پس مي زند.

در پايان نوشته به نظر مي رسد كه يا نتيجه فعلي سير حركت فكر ناسيوناليست هاي ترك اين گونه بوده است و يا شرايط حاضر ما را مجبور مي كند كه اولا از لاك خود بيرون بياييم و با ديگر جنبش در تماس باشيم كه اين هم مي تواند به عنوان يك استراتژي مورد توجه قرار گيرد و هم به عنوان يك تاكتيك. ثانيا از جنوب آذربايجان و تركان نواحي داخلي و جنوبي ايران غافل نباشيم.